На камне родился армянин, на камне жил, камень положил на камень, поднялся на камни, поднял камни. В камнях вырос ребенок, играл камнем, узнал камень, укрепился как камень, — Рафаэль Исраелян, 1982 г. Армению многие называют «Карастаном» — страной камня, кара. КАР — исконно армянское слово и означает камень (Гр. Ачарян). Армянское нагорье является древней территорией образованной в следствии извержения вулкана. Здесь в огромных количествах
встречаются почти все виды каменных пород. Предки армян с древнейших времен, проживая в каменистой стране, использовали камень почти во всех областях деятельности. Много разных камней в Армении, но здесь почти не найдешь неграмотных камней. Осторожно ступай по этой земле, осторожно обращайся с каждым камнем, хоть с виду грубым и рябым, покрытым мхом и лишайником.
Осторожно — потому что стоит соскрести кусочек мха, и на каждом из них увидишь то рисунок первобытного человека, то клинопись времен Ванского царства или более раннего периода например: арамейскую, хеттскую, халдейскую. На камнях также можно встретить много орнаментов или барельефов, а начиная с конца IV века, на камнях появились крепкие и выносливые буквы — похожие на железные скобы, которые неотделимы от этих камней уже более 1600 лет. Камни эти не просто грамотны — на них наша подпись, они наши… На каждом из них есть печать самобытности нашего народа… (Геворг Эмин, 1979 г.). Армянские имена в основе которых корни КАР и КИР:
Карапет (означает лидер, впереди идущий, открывающий дорогу, путь), Киракос, Корьюн, Карен, Каро, Каруш, Крпе, Крпо, Кармен, Карик, Карине, Карпис (греч. karpos, что означает плод), Закар. Умные, мудрые руководители возводили города и поселения, строили дороги и дворцы, храмы и водохранилища, каналы и крепости. КАРНАК означает комплекс храмов. В основе
понятия крепость (крепкий) лежит свойство камня. Разве можно строить крепость без камня? Многие географические названия древних армянских городов включают в себе корень КАР: Карби, Корчег, Карчаван , область Пайтакаран (1785 г. до н.
э.), Тайоц — Кар, Арцвакар, область Корчайк (30 г. до н. э.), Карамлуг, Карин (1785 г. до н. э.), Карири (1785 г. до н. э.), Карс, Каркемиш (1785 г. до н. э.), Кар-Сипар (840 гг. до н. э.), Кармрашен, Кордрик, Кордук, Тейшебаини (Кармир-Блур), Арабкир, Караклис. Следует отметить, что древним городам давались названия, состоящие из имени строителя с окончанием КЕРТ: Машкерт, Цолакерт, Тигранакерт, Бакуракерт, Варданакерт, Махкерт,
Артакатнакерт, Хунаракерт, Нпркерт, Маназкерт. Районы вокруг этих городов славились добычей камня, наличием разнообразного строительного материала. Характерно, что некоторые из них строились нa берегу рек, например, Куры, Аракса и Евфрата. Как для градостроительства перевозить камни на большие расстояния? Очевидно, лучший способ грузить их на корабли или плоты и плыть по рекам, озерам и морям. Первые корабли строили с этой целью.
Древние вавилоняне не знали строительные свойства камней (кирпичей), но умели их обжигать. А где они этому научились? Из соседних с Междуречьем стран где много камней, которые есть только на Армянском нагорье и в Египте.
Հայը քարի վրա է ծնվել, քարի վրա է ապրել, քարը քարի վրա է դրել, քարերի վրա է բարձրացել, քարեր է բարձրացրել։ Քարերի մեջ երեխա է մեծացել, քարի հետ խաղացել, քարը ճանաչել, քարի պես ամրացել է – Ռաֆայել Իսրայելյան, 1982թ.։ Հայաստանը շատերն անվանում են «Քարաստան»՝ քարի երկիր, քարա։ ԿԱՐ-ը բնօրինակ հայերեն բառ է և նշանակում է քար (Գր. Աճառյան): Հայկական լեռնաշխարհը հնագույն տարածք է, որը ձևավորվել է հրաբխի ժայթքման հետևանքով։ Գրեթե բոլոր տեսակի քարերը այստեղ հանդիպում են հսկայական քանակությամբ։ Հայերի նախնիները հին ժամանակներից, ապրելով ժայռոտ երկրում, քարն օգտագործել են գործունեության գրեթե բոլոր ոլորտներում։ Հայաստանում շատ տարբեր քարեր կան։ Զգուշորեն քայլեք այս հողի վրա, զգույշ վարվեք յուրաքանչյուր քարի հետ, նույնիսկ եթե այն կոպիտ և ցայտուն տեսք ունի, ծածկված մամուռով և քարաքոսով: Զգույշ, քանի որ արժե մի կտոր մամուռ քերել, և նրանցից յուրաքանչյուրի վրա կտեսնեք կա՛մ պարզունակ մարդու նկար, կա՛մ սեպագիր Վանի թագավորության ժամանակներից կամ ավելի վաղ շրջանից, օրինակ՝ արամերեն, խեթերեն, քաղդեական։ Քարերի վրա կարելի է գտնել նաև բազմաթիվ զարդանախշեր կամ խորաքանդակներ, իսկ 4-րդ դարի վերջից քարերի վրա հայտնվել են ամուր և դիմացկուն տառեր՝ նման երկաթյա փակագծերի, որոնք անբաժան են եղել այդ քարերից ավելի քան 1600 տարի։ Այս քարերը պարզապես գրագետ չեն, նրանց վրա մեր ստորագրությունն է, նրանք մերն են… Նրանցից յուրաքանչյուրը կրում է մեր ժողովրդի ինքնության կնիքը… (Գևորգ Էմին, 1979 թ.): ԿԱՐ-ի և ԿԻՐ-ի արմատներով հայկական անուններ՝ Կարապետ (նշանակում է առաջ քայլող առաջնորդ, ճանապարհ բացող), Կիրակոս, Կորյուն, Կարեն, Կարո, Կարուշ, Կրպե, Կրպո, Կարմեն, Կարիկ, Կարինե, Կարպիս (հուն. Կարպոս, որը նշանակում է պտուղ), Զաքար։ Խելացի, իմաստուն առաջնորդները կառուցեցին քաղաքներ և բնակավայրեր, կառուցեցին ճանապարհներ և պալատներ, տաճարներ և ջրամբարներ, ջրանցքներ և ամրոցներ: Բերդ (ամուր) հասկացությունը հիմնված է քարի հատկության վրա։ Հնարավո՞ր է առանց քարի ամրոց կառուցել։ Հին հայկական քաղաքների աշխարհագրական բազմաթիվ անվանումներ ներառում են ԿԱՐ արմատը՝ Կարբի, Կորճեղ, Կարճավան, Փայտակարանի շրջան (մ.թ.ա. 1785 թ.), Թայոց-կար, Արծվաքար, Կորճայքի շրջան (մ.թ.ա. 30թ․), Քարամլուղ, Կարին (մ.թ.ա. 1785 թ.), Կարիրի (մ.թ.ա. 1785 թ.), Կարս, Կարքեմիշ (Ք.ա. 1785թ․), Կար–Սիպար (Ք.ա. 840 թ.), Կարմրաշեն, Կորդրիկ, Կորդուկ, Թեյշեբաինի (Կարմիր–Բլուր), Արաբկիր, Կարակլիս։ Նշենք, որ հնագույն քաղաքներին տրվել են ԿԵՐՏ վերջավորությամբ կառուցողի անունից կազմված անուններ՝ Մաշկերտ, Ցոլակերտ, Տիգրանակերտ, Բակուրակերտ, Վարդանակերտ, Մախկերտ, Արտակատնակերտ, Հունարակերտ, Նփրկերտ, Մանազկերտ։ Այս քաղաքների շրջակա տարածքները հայտնի էին քարի արդյունահանմամբ, շինանյութերի բազմազանության առկայությամբ։ Հատկանշական է, որ դրանցից մի քանիսը կառուցվել են գետերի ափերին, օրինակ՝ Քուռ, Արաքս և Եփրատ։ Ինչպե՞ս տեղափոխել քարերը քաղաքաշինության համար երկար հեռավորությունների վրա: Ակնհայտ է, որ լավագույն միջոցը դրանք նավերի կամ լաստանավերի վրա բեռնելն ու գետերի, լճերի ու ծովերի վրայով նավարկելն է։ Այդ նպատակով կառուցվեցին առաջին նավերը։ Հին բաբելոնացիները չգիտեին քարերի (աղյուսների) շինարարական հատկությունները, բայց գիտեին, թե ինչպես այրել դրանք: Որտեղի՞ց են նրանք սովորել դա: Միջագետքի հետ հարևան երկրներից, որտեղ շատ քարեր կան, որոնք միայն Հայկական լեռնաշխարհում և Եգիպտոսում են։
